در شرایط حاضر اعتیاد از جمله مهمترین معضلات سلامت در کشور تلقی می شود .در مطالعه ای که دفتر تحقیق و توسعه سازمان بهزیستی کشور در سال۸۶ در ۲۵ استان کشور انجام داد ،مردم و افراد کلیدی اعتیاد را به عنوان سومین مشکل مهم رفاهی و سلامتی خود معرفی کردند(معاونت امور فرهنگی وپیشگیری -۱۳۸۶). مطابق گزارشات رسمی ،ایران در سال ۸۶ حدود ۲ میلیون نفر افراد مصرف کننده ی مواد داشته که به صورت غیر قانونی مواد مصرف می کرده اند(نارنجی ها-۱۳۸۶). همچنین که ایران بالاترین شیوع مصرف مواد افیونی در جهان را به نسبت جمعیت دارد(گزارش دفتر مواد وجرم سازمان ملل متحد-۲۰۱۰)،آمار مرگ ومیر ناشی از مصرف مواد یا حوادث مرتبط با مصرف نیز بالاست(نوری وهمکاران-۱-۷(۱۳۸٫
شیوع و بروز ایدز ، که بر اساس بعضی برآوردها تا سال ۲۰۱۵ حدود ۵% از GDP کشور را به خود اختصاص خواهد داد (feizzade-2006)،بر خلاف سایر کشورهای جهان به اعتیاد تزریقی ربط پیدا می کند.در بین زنان مبتلا به ویروس ،اغلب موارد شوهران این افراد معتادان تزریقی بوده اند.
در بسیاری از سال های پس از انقلاب بیشتر موارد زندانیان را افرادی تشکیل می داده اند که به نحوی با مصرف یا توزیع مواد سرو کار داشته اند(نوری وهمکاران-۲-۷(۱۳۸ شهدا و مجروحان زیادی از نیروی انتظامی کشور ،در ضمن اقدامات مقابله ای تقدیم کشور شده است.
طلاق،سرقت،روسپی گری ،تجاوزبه عنف، درگیری فیزیکی، اختلالات گذرا و بعضا پایدارروانپزشکی وبسیاری از مشکلات دیگر اجتماعی به این پدیده ی آسیب زای
اجتماعی ربط پیدا می کند. بنابر این اعتیاد به عنوان یک مشکل پیش رو بایستی مد نظر قرار گیرد و برای مقبله با آن چاره ای اندیشید.
بر اساس مطالعات صورت گرفته و اسناد بالا دستی کشور(از جمله قانون برنامه ی چهارم، سیاست های کلی مبارزه با مواد مخدر ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، و سند جامع پیشگیری از اعتیاد)و همچنین مطالعات بین المللی ،گروه های اصلی که در امر مبارزه با اعتیاد مخاطب تلقی می شوند عبارتند از،افراد،گروه های همتا،خانواده ها،کانون های تحصیلی(مدارس و دانشگاه ها)،محیط های کار،ومحله ها
بحثی که در پی می آید به موضوع پیشگیری از اعتیاد در محله ها می پردازد.
۱)مبانی نظری الف – اعتیاد
از نظر علمی منظور از اعتیاد وابسته شدن فرد به یک ماده ی بیرونی است که مصرف آن بر روان فرد اثر می گذارد(و از این طریق بر رفتار وی مؤثر است) ،چنانچه فرد این ماده را مصرف نکند علائم ناخوشایندی در وی بروز می کند، فرد مجبور است برای ایجاد تجربه یخوشایند اولیه یا جلوگیری از علائم محرومیت(علائم ناخوشایند ) علاوه بر آنکه به مصرف ادامه دهد،مقدار ماده ی مصرفی را نیز مرتب افزایش بدهد. رفتاری که در فرد به عنوان نتیجه ی مصرف مواد ایجاد می شود ،رفتار نامطلوبی است ،مصرف مواد به عملکرد فردی،خانوادگی و اجتماعی فرد آسیب جدی وارد می کند و اشتغال ذهنی او از تمام آنچه برای زندگی سالم ومولد لازم است منتزع شده و صرفا به موضوعات مربوط به مواد و مصرف آن محدود می شود.
لازم به ذکر است این حالت ممکن است در شرایط دیگری نیز پیش بیاید و ایجاد اعتیاد های دیگری به جز اعتیاد به مواد را ایجاد کند ( اعتیاد به قمار، اعتیاد به روابط جنسی، اعتیاد به خرید،اعتیاد به گروه و فرقه، اعتیاد به رایانه،اعتیاد به خوردن،…،و حتی اعتیاد به کار).
ایجاد این ناخوشی مسیری را طی می کند و بر روی ویژگی هایی از شرایط فردی،خانوادگی و محیطی فرد سوار می شود. به این عوامل که باعث افزایش احتمال بروز مشکل می شود، عوامل خطر می گوییم. هر چقدر این عوامل خطر بیشتر باشد ،احتمال پیدا شدن مشکل بیشتر خواهد بود . در مقابل عواملی نیز وجو د دارند که احتمال پیدا شدن مشکل را کاهش می دهند، که به آنان عوامل محافظ می گوییم.
این عوامل خطر ومحافظ در فرد،خانواده،گروه همتا ، محیط آموزشی و اجتماعات بررسی شده اند و در بسیاری از پژوهش ها، موضوع اصلی تحقیق شناسایی این عوامل بوده است.در اینجا به عوامل خطر ومحافظ محلی اشاره ای می شود(جدول-۱)عوامل خطر در محله ها
ـ معیارهای اجتماعی که مصرف مواد را مجاز بداند؛این معیار ها را در تاریخچه ی بسیاری از کشورها (از جمله کشور خود) می یابیم. این قبیل معیارها ورود فرد به مصرف مواد را مجاز می داند و نیز ایجاد شرایط عرضه ی مواد را نادرست تلقی نمی کند،این دو امکان ورود تمام افراد ، از جمله افرادی که سایر شرایط درونی و خانوادگی پرخطر را دارند به دامنه ی مصرف مواد مهیا می کند.علاوه بر آن فرهنگ جایگزینی تلاش برای حل مساله ونیز لذت جویی از طریق غیر اصولی،همچنین پذیرش نسبی عوارض رفتاری مواد تغییر دهنده ی حالت روانی را می پذیرد.
جدول -۱:عوامل خطر و محافظ درمقابل اعتیاد در محله ها
منبع : مقاله پیشگیری از اعتیاد در محله ها
مبارزه با مواد مخدر
اعتیادیک «بیماری اجتماعی»است که عوارض جسمی وروانی دارد وتا زمانی که به علل گرایش« بیمار»توجه نشوددرمان جسمی وروانی فقط برای مدتی نتیجه بخش خواهد بود و فرد معتاد دوباره گرفتار « مواد اعتیادآور » میگردد .
اعتیادبه موادمخدریکی ازمهمترین مشکلات اجتماعی ،اقتصادی وبهداشتی است که عوارض ناشی را آن تهدیدی جدی برای جامعه بشری محسوب شده و موجب رکود اجتماعی در زمینه های مختلف می گرددهمچنین ویرانگری های حاصل ازآن زمینه ساز سقوط بسیاری از ارزشهای و هنجارهای فرهنگی اختلای شده وبدین ترتیب سلامت جامعه را بطور جدی به مخاطظره می اندزد .
پدیده دوم قاچاق مواد مخدر بیش از آنکه فعالیتی سوداگرانه ،تجاری واقتصادی در عرصه مافیای اقتصادبین المللی باشد ، بازاری کارآمد،موثر وراهبردی درگسترش نظام سلطه صاحبان قدرت جهان برکشورهای توسعه نیافته است .
تحلیلگران مسائل سیاسی و اجتماعی براین باورند که در تهاجم و نفوذ فر هنگی ،پدیده مواد مخدرمهمترین عامل به تباهی کشیدن و انحطاط اخلاقی جوامع به شمار می رود .متاسفانه گسترش دامنه مصرف موادمخدر درجامعه امروزی به حدی است که حتی قشرمتفکر وتحصیل کرده رانیز به سمت خود کشانده است.مبارزه با اعتیاد نیز قطعاً بیش از آنکه ماموریتی در راستای وظایف مصرحه نیروی انتظامی باشد، اقدامی است استراتژیک درمقابله با ابزار نظام سلطه جهانی در انحطاط اخلاقی جوامع با اهداف خاص سیاسی .
اعتیاد بعنوان یک آسیب اجتماعی ،هیچ گاه بطور کامل ریشه کن نخواهد شد ،امابا تدبیر ، اندیشه وتلاشی مخلصانه حداقل می توان آن را به کنترل دراورد .در راستای تلاش براین است تا با ارتقاء سطح آگاهی اقشارمختلف جامعه پیشگیری از اعتیاد رابر درمان معتادین ومقدم بداریم . به امید روزی که جامعه ای داشته باشیم که اگرهم درآن فرد معتادی وجود دارد ، درصد نجات خویشتن با شد .
اعتیادبه مواد مخدریکی ازعوامل اصلی شیوع بیماری های ایدزو هپاتیت می با شد .
مواد مخدرآنچنان آرام و بی صدابر جسم و روان مصرف کننده مستولی می گردد که هیچ معتادی آغاز اعتیادخود را به یاد نمی اورد .
اعتیاد سبب تباهی میلیون ها مغزفعال می شودکه سرمایه هایآینده جامعه بشری بشمار می روند.
اگر درصدکمی ازکودکانی که والدین آنهامعتادهستندبه سوی بزهکاری سوق داده شوند ،بعدازگذشت چندین سال تعدادبزهکاری دراین مملکت به هزارا ن نفرخواهد رسید.اعتیاد بیش ازیک میلیاردنفراز اعضاء خانواده معتادان رادرجهان بطور مستقیم بامشکلات ناشی از این آسیب مواجه نموده است .
مخواد مخدر منشاء وقوع بسیاری از جرائم اجتماعی نظیرقتل، تجاوز و سرقت و… می باشد .
موادمخدر سالانه حدود ۶۰۰ میلیارد دلار سود به حساب سوداگران مرگ واریز می کند این رقم چند صد برابر کل بودجه کشور ما وبسیاری دیگر ازکشورهای بزرگ دنیاست .